Wat is uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (Extended Producer Responsibility – EPR)?
Meer informatie over uitgebreide producentenverantwoordelijkheid: Wat is het? Waarom is het belangrijk en wat betekent het voor fabrikanten en anderen in de waardeketen?
Afvalbeheer wordt steeds grootschaliger en het publiek wordt zich steeds meer bewust van de gevolgen voor het milieu. De samenleving produceert elk jaar ongeveer 300 miljoen ton plastic afval – dat is bijna het gewicht van de hele wereldbevolking. Het meeste materiaal van producten en verpakkingen gaat verloren naar stortplaatsen, verbrandingsovens of komt in het milieu terecht in plaats van efficiënt gerecycled te worden. Uiteindelijk belandt er elk jaar meer dan 13 miljoen ton plastic afval in onze oceanen.
Het is duidelijk dat de private sector een rol heeft gespeeld in deze afvalcrisis. Volgens rapporten zijn slechts 20 bedrijven verantwoordelijk voor 55 procent van het wereldwijde plastic afval. Hoewel veel bedrijven vrijwillig stappen hebben ondernomen om dit probleem aan te pakken, toont onderzoek aan dat zelfs als alle huidige toezeggingen worden nagekomen, het probleem van plastic zwerfvuil slechts met ongeveer zeven procent zou verminderen.
Op dit moment is het duidelijk dat vrijwillige actie door de private sector alleen niet genoeg is om het tij te keren inzake plastic als afvalprobleem, vanwege de enorme omvang van de uitdaging. Daarom wijzen deskundigen op de noodzaak van overheidsbeleid. Nieuwe wetgeving kan de basisregels bepalen voor alle fabrikanten, een gelijk speelveld creëren en de maatschappij helpen om te schakelen van een lineaire take-make-wasteconomie naar een meer circulaire economie waarin grondstoffen steeds opnieuw worden gebruikt om hun waarde te maximaliseren – en, wat cruciaal is, uit het milieu worden gehouden. Eén beleidsinstrument dat deze verschuiving zou versnellen heet 'Uitgebreide Producentverantwoordelijkheid'.
Hieronder bekijken we wat het is, waarom het belangrijk is en wat het betekent voor fabrikanten.
Wat is uitgebreide producentenverantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk?
Uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (EPR) is in veel rechtsgebieden over de hele wereld ingevoerd om ervoor te zorgen dat er effectieve processen en infrastructuur zijn voor het inzamelen, sorteren en recyclen van product- en verpakkingsafval.
EPR is een verplichte wetgeving en een milieubeschermingsstrategie die bepaalt dat de verantwoordelijkheid voor de duurzame en veilige terugname, recycling en uiteindelijke verwijdering van producten en verpakkingen aan het einde van hun levenscyclus bij de producenten en de importeurs en detailhandelaren van die materialen moet blijven liggen, in plaats van te worden afgewenteld op de overheid, het publiek en de grondstofindustrie. Consumentenparticipatie is nog steeds nodig om deze beleidsverandering succesvol te laten verlopen, wat systeemontwerpers mogelijk kunnen maken door een handige en gebruiksvriendelijke inzamelinfrastructuur te ontwerpen.
EPR kan de circulariteit van verpakkingen verbeteren door wijzigingen in zowel de upstream- als de downstream-uiteinden van de waardeketen. Stroomopwaarts kan de nuttige levensduur van producten en verpakkingen worden gemaximaliseerd door een ontwerp dat prioriteit geeft aan hergebruik, reparatie en duurzaamheid. EPR kan ook een stimulans zijn voor ontwerpen met het oog op recyclebaarheid (DfR), zodat er, zodra het product het einde van zijn levenscyclus heeft bereikt, stroomafwaartse oplossingen zijn die het materiaal weer kunnen recyclen tot producten van hoge kwaliteit. De implementatie van EPR-wetgeving is een krachtige maatregel om zowel de hoeveelheid als de kwaliteit van de grondstoffen die gerecycled worden te verbeteren, en zo de versnelling naar een circulaire economie te ondersteunen.
EPR speelt ook een rol bij de ondersteuning van het wettelijke kader voor verantwoord beheer van hulpbronnen, zoals uiteengezet in SDG #12 van de Verenigde Naties – 'Duurzame consumptie- en productiepatronen garanderen'.
Hoe werken programma's voor uitgebreide producentenverantwoordelijkheid?
EPR-programma's worden door overheden vastgesteld en leggen producenten een wettelijke verplichting op om zich te houden aan wetten met betrekking tot het levenscyclusbeheer van hun producten en verpakkingen, inclusief het behalen van prestatiedoelstellingen. Producenten kunnen ervoor kiezen om zelf aan de vereiste verplichtingen te voldoen of om het beheer uit te besteden aan een externe organisatie, zoals een Producer Responsibility Organization (PRO).
Hoewel er fundamentele principes en elementen zijn die over het algemeen gelden voor alle EPR-programma's, moeten ze zich ook aanpassen aan lokale omstandigheden – zoals de bestaande recyclinginfrastructuur, het bedrijfsklimaat en het politieke landschap – om succesvol te zijn.
Hoe wordt uitgebreide producentenverantwoordelijkheid gefinancierd?
EPR wordt gefinancierd door de industrie: producenten betalen de kosten voor het levenscyclusbeheer van hun producten en verpakkingen, inclusief inzameling, sortering en recycling. Producenten maken de producten en verpakkingen die op de markt worden gebracht en zijn daarom de stakeholder die het meest geschikt is om positieve veranderingen door te voeren aan het einde van de levenscyclus van het product.
Dit betekent een verschuiving ten opzichte van de traditionele aanpak van afvalbeheer, waarbij de verantwoordelijkheid voor de financiering bij gemeenten en inwoners ligt (meestal via belastingen of directe abonnementsgelden). Om naleving te garanderen, bepaalt een EPR-wet meestal dat producenten een financiële boete krijgen als ze niet aan hun EPR-verplichtingen voldoen, zoals het halen van prestatiedoelen voor recycling.
Uitgebreide producentverantwoordelijkheid in actie
Een voorbeeld van EPR is een statiegeldsysteem (DRS) voor drankverpakkingen. Een statiegeldsysteem werkt door een monetaire waarde toe te kennen aan afval. De consument betaalt een kleine bijdrage bij het aankopen van een blikje of flesje drank, die vervolgens volledig wordt terugbetaald wanneer de consument het lege blikje terugbrengt, bijvoorbeeld via een emballage-automaat bij de plaatselijke winkelier. Nadat de lege fles door de emballage-automaat is ingezameld, kan hij worden gesorteerd en vervolgens worden gerecycled in een nieuwe verpakking, steeds weer opnieuw.
Uitgebreide producentverantwoordelijkheid voor Gedrukte Verpakkingen en Papier (EPR-PPP) is hier een ander voorbeeld van. Producenten betalen de kosten voor het inzamelen en recyclen van bedrukt papier en verpakkingen door middel van drop-off en curbside recycling. Het programma wordt gefinancierd door producenten en consumenten hoeven geen kosten te betalen.
Zoals aangekondigd in de verklaring en standpuntnota van 2021 van de Ellen MacArthur Foundation – Extended Producer Responsibility – een noodzakelijk onderdeel van de oplossing voor verpakkingsafval en vervuiling, heeft TOMRA samen met meer dan 150 bedrijven en belangrijke belanghebbenden over de hele wereld verklaard EPR te steunen. In Europa hebben de mineraalwater- en frisdranksectoren duidelijk hun steun uitgesproken voor EPR door op te roepen tot de invoering van een goed ontworpen emballage-terugname voor drankverpakkingen.
Wat betekent uitgebreide producentenverantwoordelijkheid voor consumenten?
EPR is een industriegerichte beleidsaanpak. Consumentenparticipatie is echter noodzakelijk om EPR-programma's, zoals emballage-terugname, succesvol te laten zijn. Producenten kunnen bijvoorbeeld verpakkingen zo ontwerpen dat ze gemakkelijk gerecycled kunnen worden, maar als consumenten ervoor kiezen om die verpakkingen weg te gooien in plaats van ze te recyclen, zijn hoge recyclingpercentages niet mogelijk. Om EPR echt succesvol te laten zijn, moeten zowel producenten als consumenten hun gedrag veranderen.
Wat is de toekomst van uitgebreide producentenverantwoordelijkheid?
De toekomst van EPR zal waarschijnlijk anders zijn, afhankelijk van de implementatie in ontwikkelde markten versus markten in ontwikkeling. Ontwikkelde markten hebben een basisniveau van recyclinginfrastructuur, terwijl ontwikkelingsmarkten vandaag de dag meestal geen recyclinginfrastructuur hebben.
Voor ontwikkelde markten, waar het doel is om tegen 2030 75% van de plastic verpakkingen te ontwerpen voor recycling, zal de focus liggen op hoogwaardige systemen die circulariteit leveren.1
In ontwikkelingsmarkten, waar een lager streefcijfer van 50% van de kunststofverpakkingen bestemd voor recycling in 2030 wordt besproken, moet de nadruk worden gelegd op het opbouwen van een wijdverspreide maar basisinfrastructuur voor inzameling en recycling die eerst nodig zal zijn. Hierdoor kan aan de EPR-wetgeving worden voldaan.
EPR: verantwoordelijkheid creëren voor de manier waarop met hulpbronnen wordt omgegaan
EPR is een strategische beleidsaanpak om ervoor te zorgen dat producenten en fabrikanten verantwoordelijkheid nemen voor de volledige levenscyclus van hun producten en verpakkingen. Deze door de industrie gefinancierde aanpak stimuleert producenten om prioriteit te geven aan verpakkingsontwerp en -beheer op basis van de afvalhiërarchie om betere milieuresultaten te behalen.
Dit betekent dat meer producenten hergebruik, reparatie en recycling aanbieden in plaats van weggooien en ervoor zorgen dat we afval uit onze oceanen en het milieu houden.
Als je meer wilt weten over EPR en wat het betekent voor zowel producenten als consumenten, download dan TOMRA's nieuwste whitepaper EPR Unpacked: Een beleidskader voor een circulaire economie. Dit whitepaper biedt een diepgaande blik op deze beleidsaanpak en hoe deze kan helpen bij de overgang naar een circulaire economie.
Bronnen1 – Resource Recovery Playbook: Expectations for the circular economy of 2030 and the steps required to a sustainable future – TOMRA, 2020