Czym jest rozszerzona odpowiedzialność producenta (ROP)?
Dowiedz się więcej o rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Co to jest? Dlaczego jest to ważne i co oznacza dla producentów oraz innych podmiotów w łańcuchu wartości?
Kwestia gospodarki odpadami rośnie zarówno pod względem skali, jak i świadomości społeczeństwa na temat jej wpływu na środowisko. Społeczeństwo wytwarza około 300 milionów ton odpadów z tworzyw sztucznych rocznie – to prawie waga całej światowej populacji. Większość materiałów pochodzących z produktów i opakowań trafia na składowiska odpadów, do spalenia lub do środowiska, a powinna być poddawana efektywnemu recyklingowi. I tak co roku do oceanów przedostaje się ponad 13 milionów ton odpadów z tworzyw sztucznych.
Oczywiście sektor prywatny odegrał rolę w tym kryzysie związanym z odpadami. Według raportów tylko 20 firm odpowiada za 55 procent światowych odpadów z tworzyw sztucznych. Chociaż wiele firm dobrowolnie podjęło wyzwanie, badania pokazują, że nawet jeśli wszystkie obecne zobowiązania zostaną spełnione, świat zmniejszy ilość odpadów z tworzyw sztucznych tylko o około siedem procent.
W tym momencie jest jasne, że samo dobrowolne działanie sektora prywatnego nie wystarczy do odwrócenia trendu w kwestii odpadów z tworzyw sztucznych ze względu na ogromną skalę problemu. Dlatego eksperci wskazują na potrzebę polityki publicznej. Nowe przepisy mogą ustanowić podstawowe zasady dla wszystkich producentów, tworząc równe warunki działania i pomagając w przestawieniu społeczeństwa z gospodarki liniowej, opartej na modelu take-make-waste (weź-wyprodukuj-wyrzuć), na gospodarkę o obiegu zamkniętym, w której zasoby są ponownie wykorzystywane, aby zmaksymalizować ich wartość — i co najważniejsze, nie trafiają do środowiska. Jednym z instrumentów polityki, który przyspieszyłby tę zmianę, jest „rozszerzona odpowiedzialność producenta”.
Poniżej przyjrzymy się, co to jest, dlaczego jest to ważne i co oznacza dla producentów.
Czym jest rozszerzona odpowiedzialność producenta i dlaczego jest ważna?
Rozszerzona odpowiedzialność producenta (ROP) została wprowadzona w wielu jurysdykcjach na całym świecie, aby zapewnić skuteczne procesy i infrastrukturę do gromadzenia, sortowania i recyklingu odpadów z produktów i opakowań.
Obowiązkowe przepisy dotyczące ROP to strategia ochrony środowiska określająca, że odpowiedzialność za zrównoważony i bezpieczny odbiór, recykling i ostateczną utylizację produktów i opakowań po zakończeniu ich cyklu życia powinna spoczywać na producentach, importerach i sprzedawcach detalicznych tych materiałów, a nie na rządzie, społeczeństwie i przemyśle surowcowym. Udział konsumentów jest nadal wymagany, aby ta zmiana polityki odniosła sukces, co projektanci systemów mogą umożliwić, projektując wygodną i łatwą w użyciu infrastrukturę do zbiórki odpadów.
ROP może poprawić obieg zamknięty opakowań przez modyfikacje zarówno na wyższym, jak i niższym szczeblu łańcucha wartości. Okres użytkowania produktów i opakowań można zmaksymalizować przez projektowanie, które priorytetowo traktuje ponowne użycie, naprawę i trwałość. ROP może również zachęcać do projektowania z myślą o możliwości recyklingu (design for recyclability, DfR), tak aby po zakończeniu cyklu życia produktu dostępne były dalsze rozwiązania, które mogą pozwolić przetworzyć materiał z powrotem na produkty wysokiej jakości. Wdrożenie przepisów ROP jest potężnym środkiem poprawy zarówno ilości, jak i jakości tego, co jest poddawane recyklingowi, wspierając w ten sposób przyspieszenie rozwoju gospodarki o obiegu zamkniętym.
ROP odgrywa również rolę we wspieraniu ram prawnych odpowiedzialnego zarządzania zasobami, jak określono w Celu zrównoważonego rozwoju (Sustainable Development Goal, SDG) nr 12 Organizacji Narodów Zjednoczonych — „Zapewnić wzorce zrównoważonej konsumpcji i produkcji”.
Jak działają programy rozszerzonej odpowiedzialności producenta?
Programy ROP są wdrażane przez rządy i nakładają na producentów prawny obowiązek przestrzegania przepisów dotyczących zarządzania cyklem życia ich produktów i opakowań, w tym osiągania celów w zakresie wydajności. Producenci mogą zdecydować, czy chcą samodzielnie spełnić wymagane zobowiązania, czy też zapłacić za zlecenie zarządzania organizacji zewnętrznej, takiej jak Organizacja odpowiedzialności producenta (Producer Responsibility Organization, PRO).
Chociaż istnieją podstawowe zasady i elementy, które mają ogólne zastosowanie we wszystkich programach ROP, muszą one również dostosować się do lokalnych warunków — takich jak istniejąca infrastruktura recyklingu, klimat biznesowy i środowisko polityczne — aby odnieść sukces.
Jak jest finansowana rozszerzona odpowiedzialność producenta?
ROP jest finansowana przez przemysł. Producenci pokrywają koszty zarządzania cyklem życia swoich produktów i opakowań, w tym zbiórki, sortowania i recyklingu. Producenci tworzą produkty i opakowania wprowadzane na rynek, a tym samym są najbardziej odpowiednimi interesariuszami do wdrażania pozytywnych zmian na końcu cyklu życia produktu.
Oznacza to odejście od tradycyjnego podejścia do gospodarki odpadami, w którym odpowiedzialność za finansowanie spoczywa na gminach i mieszkańcach (zwykle przez podatki lub bezpośrednie opłaty abonamentowe). Aby zapewnić zgodność z przepisami ROP, producenci zazwyczaj ponoszą karę pieniężną, jeśli nie spełnią swoich zobowiązań związanych z ROP, takich jak realizacja celów w zakresie wydajności recyklingu.
Rozszerzona odpowiedzialność producenta w akcji
Przykładem ROP jest system kaucji zwrotnych (deposit return scheme, DRS) dotyczący pojemników na napoje. System DRS działa przez ulokowanie wartości pieniężnej w odpadach. Konsument wpłaca niewielką, ale znaczącą kaucję przy zakupie napoju w puszce lub butelce, która jest następnie zwracana w całości, gdy konsument zwraca pusty pojemnik, na przykład za pośrednictwem automatu do skupu (reverse vending machine, RVM) w lokalnym sklepie detalicznym. Po zwrocie pustej butelki przez automat do skupu można ją poddać sortowaniu, a następnie ponownie przetworzyć w nowe opakowanie.
Kolejnym przykładem jest rozszerzona odpowiedzialność producenta opakowań drukowanych i papieru (printed packaging and paper, PPP). Producenci pokrywają koszty zbiórki i recyklingu papieru drukowanego i opakowań przez operacje zbiórki i recyklingu na wysypiskach. Program jest finansowany przez producentów, a konsumenci nie ponoszą żadnych opłat.
Jak ogłoszono w oświadczeniu i dokumencie Fundacji Ellen MacArthur z 2021 r. — Rozszerzona odpowiedzialność producenta — niezbędna część rozwiązania w zakresie odpadów opakowaniowych i zanieczyszczeń — firma TOMRA wraz z ponad 150 innymi firmami i kluczowymi interesariuszami na całym świecie wyraziła swoje zaangażowanie i wsparcie dla ROP. W Europie przedstawiciele branży produkcji wody mineralnej i napojów bezalkoholowych wyraźnie wskazali swoje wsparcie dla ROP, wzywając do wprowadzenia dobrze zaprojektowanych automatów do zbiorczego recyklingu pojemników na napoje.
Co rozszerzona odpowiedzialność producenta oznacza dla konsumentów?
ROP to podejście branżowe. Udział konsumentów jest jednak niezbędny, aby programy ROP, takie jak DRS, odniosły sukces. Przykładowo producenci mogą projektować opakowania w taki sposób, aby łatwo poddawały się recyklingowi, ale jeśli konsumenci zdecydują się je wyrzucić zamiast poddać recyklingowi, osiągnięcie wysokich wskaźników recyklingu nie będzie możliwe. Aby model ROP odniósł prawdziwy sukces, wymaga zmian w zachowaniu zarówno producentów, jak i konsumentów.
Jaka jest przyszłość rozszerzonej odpowiedzialności producenta?
Przyszłość ROP prawdopodobnie będzie się różnić w zależności od wdrożenia na rynkach rozwiniętych i rozwijających się. Rynki rozwinięte mają pewną podstawową infrastrukturę recyklingu, podczas gdy rynki rozwijające się raczej jej nie mają.
Na rynkach rozwiniętych, gdzie celem jest przeznaczanie 75% opakowań z tworzyw sztucznych do recyklingu do 2030 r., nacisk zostanie położony na wysokiej jakości systemy zapewniające obieg zamknięty1.
Na rynkach rozwijających się, gdzie omawiany jest niższy cel wynoszący 50% opakowań z tworzyw sztucznych przeznaczonych do recyklingu do 2030 r., należy położyć nacisk na budowę szeroko rozpowszechnionej, ale podstawowej infrastruktury zbiórki i recyklingu, która będzie wymagana jako pierwsza. Umożliwi to spełnienie przepisów ROP.
ROP: tworzenie odpowiedzialności za sposób postępowania z zasobami
ROP to strategiczne podejście polityczne mające na celu zapewnienie, że producenci i wytwórcy biorą odpowiedzialność za cały cykl życia swoich produktów i opakowań. To finansowane przez przemysł podejście zachęca producentów do priorytetowego traktowania projektowania opakowań i zarządzania nimi na bazie hierarchii postępowania z odpadami w celu osiągnięcia lepszych wyników w zakresie ochrony środowiska.
Oznacza to, że coraz więcej producentów oferuje ponowne użycie, naprawę i recykling zamiast utylizacji, a także dba o to, aby odpady nie trafiały do oceanów i środowiska.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o ROP i tym, co oznacza zarówno dla producentów, jak i konsumentów, pobierz najnowszy raport firmy TOMRA EPR Unpacked: A Policy Framework for a Circular Economy. W tym dokumencie przedstawiono szczegółowe informacje na temat tego podejścia oraz tego, w jaki sposób może ono pomóc w przejściu na gospodarkę o obiegu zamkniętym.
Źródła1 — Resource Recovery Playbook: Expectations for the circular economy of 2030 and the steps required to a sustainable future — TOMRA, 2020